బుల్లెహ్ షా 1680 – 1757

 

బుల్లెహ్ షా ను సయ్యద్ అబ్దుల్లా షా ఖాద్రీ అని కూడా పిలుస్తారు. బుల్లెహ్ షా  17వ శతాబ్దం ADలో భారతదేశానికి చెందిన ప్రఖ్యాత సూఫీ సెయింట్. కులం, మతం  అడ్డంకులకు అతీతంగా ప్రేమ, ఆధ్యాత్మిక సందేశాన్ని బుల్లెహ్ షా వ్యాప్తి చేశాడు. బుల్లెహ్ షా పంజాబీ ముస్లిం సూఫీ కవి, మానవతావాది మరియు తత్వవేత్త. బుల్లెహ్ షా మొదటి ఆధ్యాత్మిక గురువు షా ఇనాయత్ ఖాదిరి, లాహోర్‌కు చెందిన సూఫీ ముర్షిద్ (ఉపాధ్యాయుడు). బుల్లెహ్ షా పంజాబీ కవిత్వం యొక్క వివిధ రూపాలను వ్రాసాడు, అయితే బుల్లెహ్ షా కవితలలో ఎక్కువ భాగం పంజాబీ, సింధీ మరియు సరైకి కవితల శైలి కాఫీ రూపం లో ఉంటాయి.

బుల్లెహ్ షా 1680 ADలో ఉచ్ గలానియన్‌లో జన్మించాడు. బుల్లెహ్ షా తండ్రి షా ముహమ్మద్ దర్వేష్, అరబిక్ మరియు పర్షియన్ భాషలలో మంచి జ్ఞానాన్ని మరియు పవిత్ర ఖురాన్‌పై మంచి అవగాహన ఉన్న  జ్ఞానవంతుడైన వ్యక్తి. బుల్లెహ్ షాకు 6 నెలల వయస్సు ఉన్నప్పుడు బుల్లెహ్ షా తల్లిదండ్రులు పాకిస్తాన్‌లోని మలక్వాల్‌కు వెళ్లారు. బుల్లెహ్ షా తండ్రికి తరువాత పాకిస్తాన్‌లోని కసూర్‌కు ఆగ్నేయంగా 50 మైళ్ల దూరంలో ఉన్న పండోక్‌లో ఉద్యోగం వచ్చింది. బుల్లెహ్ షా మౌలానా మొహియుద్దీన్ నుండి విద్యను కూడా పొందాడు.

బుల్లెహ్ షా ధార్మిక గురువు ప్రసిద్ధ సూఫీ సెయింట్, షా ఇనాయత్ ఖాదిరి. బుల్లెహ్ షాకు కూడా సమర్థులైన ఉపాధ్యాయులు మంచి విద్యను అందించారు. ఇస్లాం మరియు సూఫీయిజంపై అందుబాటులో ఉన్న సాహిత్యాన్ని అధ్యయనం చేయడం వలన బుల్లెహ్ షాకు దేవుని వైపుకు మార్గనిర్దేశం చేయగల పీర్ (ఆధ్యాత్మిక గురువు)ని వెతకాలనే కోరిక కలిగింది.

బుల్లెహ్ షా సమకాలికులు “హీర్ రంజా” తో ఖ్యాతి పొందిన పంజాబీ కవి వారిస్ షా మరియు సింధీ సూఫీ కవి అబ్దుల్ వహాబ్‌. షా హుస్సేన్, సుల్తాన్ బహు మరియు షా షరాఫ్ వంటి కవులు స్థాపించిన పంజాబీ కవిత్వం యొక్క సూఫీ సంప్రదాయాన్ని బుల్లెహ్ ఆచరించాడు. పీర్ కోసం బుల్లెహ్ షా అన్వేషణ అతన్ని హజ్రత్ ఇనాయత్ షా వద్దకు తీసుకువెళ్లింది. హజ్రత్ ఇనాయత్ షా ఖాదిరీ ఆర్డర్‌కు చెందిన సూఫీ సెయింట్.

హజ్రత్ ఇనాయత్ షా,  బుల్లెహ్ షాను ఖాదిరీ శాఖ లో ప్రవేశపెట్టాడు. బుల్లెహ్ షా తన గురువు హజ్రత్ ఇనాయత్ షా నుండి ప్రవహించే దైవిక ఆనందంలో మునిగిపోయాడు. బుల్లెహ్ షా తన కవితా వాగ్ధాటి ద్వారా సామాన్య ప్రజల హృదయానికి చేరువయ్యారు. బుల్లెహ్ షా భారతదేశంలోని అత్యంత ప్రసిద్ధ మరియు గౌరవనీయమైన సూఫీలలో ఒకరిగా పరిగణించబడ్డాడు, బుల్లెహ్ షా తన గురువుపై ప్రేమ ద్వారా సత్యాన్ని గ్రహించాడు.

బుల్లెహ్ షా కవితలు :

బుల్లెహ్ షా కవితలలో కొన్ని హిందీ చలన చిత్రాలలో ఉపయోగించబడినవి.

1973లో“బాబీ” చిత్రంలో  నరేంద్ర చంచల్ పాడిన   పాట “బేషక్ మందిర్ మస్జిద్ తోడో, బుల్లె షా యే కహతా “అనే బుల్లెహ్ షా కవిత తో ప్రారంభమవుతుంది. "తేరే ఇష్క్ నచయా"తో సహా బుల్లెహ్ షా యొక్క కొన్ని కవితలు 1998 చలనచిత్రం దిల్ సేలో "చయ్యా చయ్య" మరియు "తయ్యా తయ్యా"తో సహా బాలీవుడ్ చలనచిత్ర పాటలలో ఉపయోగించబడ్డాయి.. 2002 చిత్రంలో "తేరే ఇష్క్ నచయా" షహీద్-ఇ-ఆజం మరియు 2010లో వచ్చిన రావన్ చిత్రంలో "రంఝా రంఝా".  పాటలో బుల్లెహ్ షా కవిత్వం ఉంది. 2008 బాలీవుడ్ చలనచిత్రం, ఒక  బుధవారం A Wednesday "బుల్లే షా, ఓ యార్ మేరే" అనే పాటను కలిగి ఉంది. 2014లో, బాలీవుడ్ సౌండ్‌ట్రాక్ ఆల్బమ్ టోటల్ సియాపా కోసం అలీ జాఫర్ "చల్ బులేయా" గా పాడాడు.2016 బాలీవుడ్ చలనచిత్రాలు "సుల్తాన్" మరియు “ఏ దిల్ హై ముష్కిల్‌”లలో "బుల్లేయా" అనే పాట ఉంది, ఇది బుల్లెహ్ షా కవితకు సంక్షిప్తంగా ఉంది.బుల్లెహ్ షా యొక్క కవిత్వం 2015 చలనచిత్రం “వెడ్డింగ్ పుల్లావ్‌”లో కూడా ఉపయోగించబడింది. సలీం-సులైమాన్ స్వరపరిచారు. బుల్లెహ్ షా కవిత్వం ఆధారంగా "హున్ కిస్ థీన్" అనే పాట పంజాబీ యానిమేషన్ చిత్రం ఛార్ సాహిబ్జాదే: రైజ్ ఆఫ్ బందా సింగ్ బహదూర్‌లో కూడా ప్రదర్శించబడింది.

బుల్లెహ్ షా ఇతర ప్రముఖ కవితలు:

• మక్కే గయా, గల్ ముక్దీ నహీన్

• బుల్లెయా కి జన మైన్ కౌన్

• మైన్  జానా జోగి దే నాల్

• బాస్ కర్జీ హున్ బాస్ కర్జీ

• ఘర్యాలీ డియో నికల్ ని

• ఏక్ నుక్తా యార్ పర్హయ ఏ

బుల్లెహ్ షా యొక్క కవిత్వం సూఫీయిజం యొక్క నాలుగు దశల ద్వారా అతని అతీంద్రియ ఆధ్యాత్మిక ప్రయాణాన్ని హైలైట్ చేస్తుంది: షరియత్ (మార్గం), తారీఖత్ (పరిశీలన), హకిఖత్ (సత్యం) మరియు మర్ఫత్ (యూనియన్).

బుల్లెహ్ షా యొక్క రచనలు బుల్లెహ్ షా ను తన చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచంలోని సామాజిక సమస్యలకు పరిష్కారాలను అందిoచే, అదే సమయంలో దేవుని కోసం వెతికే  మానవతావాదిగా సూచిస్తాయి.

లేడీ అనీస్ ఫాతిమా ఇమామ్(-1979

 

జాతీయ ఉద్యమం, దేశ నిర్మాణం మరియు చరిత్ర జ్ఞాపకాల నుండి  ముస్లింల పాత్ర  క్రమపద్ధతిలో మరియు ఉద్దేశపూర్వకంగా తొలగించబడుతోంది. అనీస్ ఫాతిమా లేదా లేడీ అనీస్ ఇమామ్ యొక్క ధైర్యం, శౌర్యం, త్యాగం మరియు రాజకీయ చాతుర్యం యొక్క కథను గుర్తుంచుకోవడం ముఖ్యం. లేడీ అనీస్ ఇమామ్ వలసవాద వ్యతిరేక ఉద్యమంలో విలక్షణమైన పాత్రను పోషించింది మరియు తన భర్త సర్ సయ్యద్ అలీ ఇమామ్ (1869-1932)తో కలిసి ఆధునిక బీహార్ వ్యవస్థాపకులలో ఒకరుగా చరిత్రలో నిలిచినది.

20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో బీహార్ సమాజంలో సామాజిక దురాచారాలు మరియు అన్యాయాలకు వ్యతిరేకంగా గళం విప్పిన ప్రముఖ ముస్లిం మహిళల సమూహంలో లేడీ అనీస్ ఒకరు. లేడీ అనీస్ తన ప్రారంభ విద్యను పూర్వం మదరసా ఇస్లామియా గా పిలువబడే బాద్షా నవాజ్ రిజ్వీ (B.N.R.) స్కూల్ నుండి పొందినది.

లేడీ అనీస్ ఇమామ్, జుబైదా బేగం దౌడీ (1886-1972), జహ్రా కలీమ్ మరియు హమిదా నయీమ్ మొదలగు ఉన్నత వర్గ ముస్లిం మహిళలు ఆనాటి సమాజం లోని మరియు హిందూ మరియు ముస్లిం స్త్రీలలో వ్యాప్తిగా ఉన్న పర్దా ఆచారాన్ని బహిరంగంగా వ్యతిరేకించారు. బీహార్‌లోని ఉన్నత వర్గ ముస్లిం మహిళలు దేశ స్వాతంత్య్ర పోరాటంలో చురుకుగా పాల్గొన్నారు.

భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమo లో లేడీ అనీస్ సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం (1920-22) లో భాగంగా తన కుమార్తె మెహముదా సమీతో కలిసి పాట్నాలో మద్యం దుకాణాలకు వ్యతిరేకంగా పెద్ద ఎత్తున నిరసనలు నిర్వహించింది.

1919 నాటి మాంటెక్-చెమ్స్‌ఫోర్డ్ సంస్కరణలకు వ్యతిరేకంగా బ్రిటిష్ ప్రభుత్వంపై ఒత్తిడి తెచ్చేందుకు ఆల్ ఇండియా కాంగ్రెస్, ఇంగ్లండ్‌కు పంపిన కమిటీకి లేడీ అనీస్ నాయకురాలుగా ఉన్నారు. రాజకీయ విషయాల కోసం ఇంగ్లండ్‌కు వెళ్లిన బీహార్‌కు చెందిన మొదటి మహిళ లేడీ అనీస్.

లేడీ అనీస్ శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం (1930-34)లో కూడా చాలా చురుకుగా పాల్గొన్నారు.15 జూలై 1930న, లేడీ అనీస్ ఇమామ్ మరియు గౌరీ దాస్ పాట్నాలో గొప్ప ఊరేగింపు నిర్వహించారు మరియు విదేశీ వస్తువులను బహిష్కరించడానికి ఒక కమిటీని కూడా ప్రతిపాదించారు. జూలై 25, 1938న, లేడీ అనీస్ ఇమామ్ నాయకత్వంలో దాదాపు 3000 మంది స్త్రీలతో కూడిన పెద్ద ఊరేగింపు పాట్నాలో జరిగింది. ఫలితంగా, బ్రిటిష్ వారు లేడీ అనీస్ ఇమామ్ పై వారెంట్లు జారీ చేశారు. ఇది పాట్నా అంతటా మరిన్ని నిరసనలకు దారితీసింది. తరువాత, ఆల్ ఇండియా కాంగ్రెస్ అభినందనల సందేశాన్ని పంపడం ద్వారా లేడీ అనీస్ ఇమామ్ ప్రయత్నాలను గుర్తించింది.

అనీస్ ఫాతిమాకు సామాజిక కార్యకర్త సుష్మా సేన్‌తో పరిచయం ఏర్పడింది. సుష్మా సేన్ మరియు లేడీ వీలర్ (అప్పటి గవర్నర్ ఎ. హెచ్. వీలర్ భార్య), సహకారం తో అనీస్ ఫాతిమా బెంగాలీ మరియు బీహారీ మహిళల సాదికరణ కార్యక్రమం  చేపట్టారు. అనీస్ ఫాతిమా “అఘోర కామినీ శిల్పాలయాన్ని” స్థాపించింది.

లేడీ అనీస్ ఫాతిమా తన హైదరాబాద్ పర్యటనలో హైదరాబాద్‌లో మహిళల అభ్యున్నతిలో చురుకుగా ఉన్న మిస్ అమ్నా ఐతాల్ పోప్‌ను కలుసుకుంది మరియు షోగారా బేగం, హుమాయున్ బేగం మరియు బేగం మీర్జా సహాయంతో మహిళల అభ్యున్నతి కృషి లో తన  మద్దతు ఇచ్చారు. 1938లో లేడీ అనీస్ ఫాతిమా P. K. సేన్‌తో కలిసి మహిళలకు పారిశ్రామిక విద్యను అందించడానికి  పాట్నాలో “అఘోర్ నారీ ప్రతిస్టాన్” ప్రారంభించారు.

లేడీ అనీస్ ఇమామ్ 1937 ఎన్నికలలో బీహార్ నుండి స్వతంత్ర అభ్యర్థిగా పోటీ చేసి గెలుపొందారు. లేడీ అనీస్ ఇమామ్ బీహార్‌లో ఉర్దూను రెండవ భాషగా పరిగణించాలని అవిశ్రాంతంగా పోరాడిన  “అంజుమన్ తర్రాకీ-ఎ-ఉర్దూ” లో క్రియాశీల సభ్యురాలు.

స్వాతంత్ర్యం తరువాత, లేడీ అనీస్ ఇమామ్ సాంఘిక సంక్షేమ బోర్డు అధ్యక్షురాలిగా ఎన్నికయ్యారు మరియు బోర్డు మద్దతుతో, అనీస్ ఇమామ్ సాంఘిక సంక్షేమం మరియు మహిళా సాధికారతకు ఎంతో కృషి చేసింది. అనీస్ ఇమామ్ తన సామాజిక కార్యక్రమాలన్నింటినీ “మరియం మంజిల్” (అనిసాబాద్, పాట్నా) నుండి నిర్వహించింది. లేడీ ఇమామ్ బీహార్‌లోని ఇతర ప్రాంతాలైన బార్హ్, ముజఫర్‌పూర్ మరియు ఇతర నగరాలకు వెళ్లి సంక్షేమ కార్యక్రమాల ప్రచారం కోసం అనేక కమిటీలను ఏర్పాటు చేశారు.

లేడీ అనీస్ ఇమామ్ కుమార్తె మెహముదా సమీ భారతదేశ స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చాలా చురుకుగా పాల్గొన్నారు. బీహార్ విద్యార్థులలో సామి చాలా ప్రజాదరణ పొందింది. అనీస్ ఫాతిమా ఇమాం బీహార్ శాసనసభకు ఎన్నికయ్యారు మరియు బీహార్‌లో విద్యారంగ అభివృద్దికి తోడ్పడ్డారు. అనీస్ ఇమాం పాట్నాలోని ఖుదా బక్ష్ లైబ్రరీలో చురుకైన సభ్యురాలు మరియు బీహార్ ప్రభుత్వ ఉర్దూ లైబ్రరీని ప్రారంభించడంలో తన వంతు సహాయాన్ని అందించింది. అనీస్ ఇమాం మంచి వక్త మరియు బాలికలను ప్రేరేపించి వారికి జీవితంలో విద్య యొక్క విలువను నేర్పింది.

పాట్నాలో అనిసాబాద్ అని పిలవబడే ప్రాంతం లేడీ అనీస్ ఇమామ్‌ పేరు మీద కలదు. లేడీ అనీస్ ఫాతిమా ఇమాం భర్త సర్ అలీ ఇమామ్ “అనీస్ మహల్” అనే భవనాన్ని కూడా నిర్మించారు. ఈ విశాలమైన ప్రాంతం లేడీ అనీస్ తర్వాత అనిసాబాద్ అని పిలువబడింది.

సర్ సయ్యద్ అలీ ఇమామ్ తన భార్య అనీస్ ఇమాం కోసం రాంచి, బీహార్‌లో కూడా  'అనీస్ కాజిల్' నిర్మించారు. 'అనీస్ కాజిల్' లో అనీస్ దంపతులకు అంతిమ విశ్రాంతి స్థలంగా ఒక సమాధిని కూడా నిర్మించారు.1932 లేడీ అనీస్ భర్త ఇమామ్ మరణం జరిగింది మరియు అతని  ఖననం'అనీస్ కాజిల్' లోని సమాధి స్థలం లో జరిగింది. 1979లో లేడీ అనీస్ పాట్నాలో మరణించినప్పుడు, లేడీ అనీస్ ఖననం కూడా అక్కడే జరిగింది.

 

లక్నో చరిత్ర History of Lucknow

 

లక్నోనగరం, దాని చరిత్ర, సంస్కృతి, ప్రజలు, వంటకాలు మరియు అనేక ఇతరాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన పేరు. లక్నో నగరం చరిత్ర చరిత్రకారులకే కాదు, సామాన్యులను  కూడా ఆకట్టుకుంటుంది. లక్నో నగరం నోరూరించే మొఘల్ వంటకాలకు అలాగే పురాతన ప్రసిద్ధ వారసత్వ ప్రదేశాలకు ప్రసిద్ధి చెందింది. లక్నో నగరం ఏడాది పొడవునా పర్యాటకులను పుష్కలంగా ఆకర్షిస్తుంది. అన్నింటికంటే మించి, లక్నో నగరంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో ఉన్న పవిత్ర దేవాలయాలు పవిత్రమైన రోజులలో మరియు పండుగల సమయంలో పెద్దఎత్తున ప్రజలను ఆకర్షించును. లక్నో నిజంగా అందమైన నగరం మరియు సందర్శించదగినది.

 లక్నో చరిత్ర - ఒక అవలోకనం:

శ్రీరామచంద్రుని ప్రియమైన సోదరుడు లక్ష్మణ్ పేరు నుండి లక్నో పేరు వచ్చింది. శ్రీ రామచంద్రుడు శ్రీలంకను జయించి విజయవంతంగా తిరిగి వచ్చిన తర్వాత లక్ష్మణ్‌కు లక్నో భూమిని బహుమతిగా ఇచ్చాడు. లక్నో యొక్క మొదటి పేరు లక్ష్మణపూర్. ఎత్తైన ప్రదేశంలో ఉన్న లక్నో గోమతి నదికి సమీపంలో ఉంది. అయితే, 18వ శతాబ్దంలో లక్ష్మణపూర్ నగరం లక్నోగా గుర్తించబడింది.

అవధ్ ప్రాచీన హిందూ రాజ్యాలలో ఒకటి. లక్నోనగరం  అవధ్ ప్రావిన్స్లో కలదు. లక్నో మరియు అవధ్‌లోని ఇతర ప్రాంతాలు ఢిల్లీ సుల్తానేట్, మొఘల్ పాలకులు, అవధ్ నవాబులు, ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పాలనలో మరియు చివరకు బ్రిటిష్ రాజ్  లో  ఉన్నాయి. లక్నో నగరం మొదటి స్వాతంత్ర్య సంగ్రామం యొక్క ప్రముఖ కేంద్రాలలో ఒకటి మరియు భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొంది. భారత స్వాతంత్ర్యం తరువాత, లక్నో ఉత్తర భారతదేశంలోని ముఖ్యమైన నగరాలలో ఒకటిగా ఉద్భవించింది.

లక్నోలో మొఘల్ పాలన Mughal Rule in Lucknow:

1394 నుండి 1478 వరకు అంటే 84 సంవత్సరాలు అవధ్ జౌన్‌పూర్‌లోని షర్కీ సుల్తానేట్‌లో ఒక విభాగంగా ఉంది.

1555లో హుమాయున్ అవధ్‌ను మొఘల్ సామ్రాజ్యంలో భాగంగా మార్చాడు.

1719 వరకు, అవధ్ మొఘల్ సామ్రాజ్యం క్రింద ఒక ప్రావిన్స్ మరియు చక్రవర్తి నియమిత గవర్నర్ చే పాలన నిర్వహించబడుతుంది.

సాదత్ అలీ ఖాన్ 1732లో అవధ్‌కు గవర్నర్‌గా నియమించబడ్డాడు. సాదత్ ఖాన్‌కు నవాబ్ బిరుదు ఇవ్వబడింది మరియు కాలక్రమేణా ఢిల్లీ నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందడం ప్రారంభించాడు. 1750లలో మొఘల్ సామ్రాజ్యం పతనంతో అవధ్ ప్రాముఖ్యంలోకి వచ్చింది. 1755లో, రాజధాని ఫైజాబాద్ నుండి లక్నోకు మార్చబడింది. లక్నో నగరం స్వర్ణ యుగానికి వేదికగా నిలిచింది. లక్నో వేగంగా విస్తరించింది మరియు నవాబులు తమ శక్తి మరియు సంపదను ప్రదర్శించడానికి నిర్మించిన అనేక స్మారక చిహ్నాలతో నిండి ఉంది.

అవధ్ భారతదేశంలోని వ్యవసాయ స్టోర్‌హౌస్‌గా ప్రసిద్ధి చెందింది. లక్నో బ్రిటీష్, ఆఫ్ఘన్లు మరియు మరాఠాల విదేశీ బెదిరింపుల నుండి తనను తాను రక్షించుకున్న సంపన్న రాజ్యం. షుజా-ఉద్-దౌలా, మూడవ నవాబు, బక్సర్ యుద్ధంలో బ్రిటిష్ వారి చేతిలో ఓడిపోయాడు. బ్రిటిష్ వారు భారీ మొత్తంలో జరిమానాలు చెల్లించాలని మరియు తన భూభాగంలోని కొన్ని భాగాలను వదులుకోవాలని ఒత్తిడి తెచ్చారు.

లక్నో 1755 తర్వాత నాల్గవ నవాబు అసఫ్-ఉద్-దౌలా కాలం లో అభివృద్ధి చెందడం ప్రారంభించింది. కవిత్వం, సంగీతం, నృత్యం మరియు జీవనశైలి మొదలగు అంశాలతో సహా వివిధ రంగాలలో లక్నో తనకంటూ ఒక పేరును సృష్టించుకుంది. అవధ్ నవాబులు బారా ఇమాంబరా, రూమి దర్వాజా, చోటా ఇమాంబరా మరియు ఇతర ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలను నిర్మిoచారు.

 లక్నోలో బ్రిటిష్ పాలన British Rule in Lucknow:

1773లో బ్రిటిష్ వారు ఒక రెసిడెంట్ ను నియమించారు మరియు క్రమంగా రాజ్యం లో మరింత అధికారాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. అయినప్పటికీ, మిగిలిన మొఘల్ సామ్రాజ్యం మరియు మరాఠాల నుండి వచ్చే ముప్పును నివారించడానికి బ్రిటిష్ వారు అవధ్‌ను వెంటనే స్వాధీనం చేసుకోవడానికి ఇష్టపడలేదు.

బ్రిటీష్ వారు నాల్గవ నవాబును  సింహాసనంపై కూర్చుండటానికి సహాయం చేసి, అతనిని తోలుబొమ్మ రాజుగా చేశారు. లక్నో ఐదవ నవాబ్, వజీర్ అలీ ఖాన్, 1798లో బ్రిటీష్ వారికి పూర్తిగా లొంగిపోవాల్సి వచ్చింది.

1801 ఒప్పందంలో, సాదత్ అలీ ఖాన్ అవధ్ ప్రావిన్స్‌లో సగం భాగాన్ని బ్రిటిష్ వారికి అప్పగించవలసి వచ్చింది మరియు విలువైన బ్రిటిష్ ఆర్మీకి అనుకూలంగా తన దళాలను పంపడానికి  అంగీకరించాడు. బ్రిటిష్ రాజ్ ప్రావిన్స్ యొక్క విస్తారమైన ఖజానాలను తక్కువ రేటుకు రుణాలను ఇచ్చి  దోపిడీ చేయడం ద్వారా ఉపయోగించుకున్నారు. నవాబులు అన్ని వైభవాలతో ఉత్సవ రాజులుగా మాత్రమే చేయబడ్డారు, కానీ రాజ్య పరిపాలనపై వారికి తక్కువ లేదా ఎటువంటి ప్రభావం లేకుండా చేశారు. 19వ శతాబ్దం మధ్య నాటికి బ్రిటిష్ వారు అవధ్‌పై ప్రత్యక్ష నియంత్రణను ప్రకటించారు. అవధ్ 1819 వరకు మొఘల్ సామ్రాజ్యం యొక్క విభాగంగా కొనసాగింది.

1856లో బ్రిటిష్ వారు తమ సైన్యాన్ని తరలించి అప్పటి నవాబ్ వాజిద్ అలీ షాను జైలులో పెట్టారు. 1857 తిరుగుబాటులో, అతని 14 ఏళ్ల కుమారుడు బిర్జిస్ ఖాదర్ పాలకుడిగా పట్టాభిషేకం పొందాడు.ఈ ఘర్షణలో సర్ హెన్రీ లారెన్స్ చనిపోయాడు.

1857లో సిపాయుల తిరుగుబాటు లేదా భారత స్వాతంత్ర్య మొదటి యుద్ధంలో, తిరుగుబాటుదారులు అవధ్‌పై ప్రత్యక్ష నియంత్రణలోనికి  తీసుకున్నారు. అవధ్‌ను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకోవడానికి బ్రిటిష్ వారికి దాదాపు 18 నెలలు పట్టింది. లక్నో రెసిడెన్సీలో ఉన్న రెజిమెంట్‌ను ముట్టడించడంలో తిరుగుబాటు దళాలు విజయం సాధించాయి. సర్ జేమ్స్ అవుట్‌రామ్ మరియు సర్ హెన్రీ హేవ్‌లాక్‌ల ఆద్వర్యం లో  దిగ్బంధనం నుండి ఉపశమనం లభించింది. ఆకట్టుకునే షాహీద్ స్మారక్ మరియు రెసిడెన్సీ యొక్క అవశేషాల ద్వారా 1857 సంఘటనలలో లక్నో పాత్రను గుర్తు చేసుకోవచ్చు.

లక్నో లో బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా ఖిలాఫత్ ఉద్యమం చురుకుగా సాగింది. ఈ ఉద్యమం లో ఫిరంగి మహల్ యొక్క మౌలానా అబ్దుల్ బారీ చురుగ్గా పాల్గొని, మౌలానా మొహమ్మద్ అలీ మరియు మహాత్మా గాంధీకి సహకరించి ఐక్య వేదికను సృష్టించినాడు.. లక్నో 1775 నుండి అవధ్‌కు రాజధానిగా ఉంది మరియు 1901లో మాత్రమే 264,049 మంది జనాభా కలిగిన లక్నో నగరం కొత్తగా స్థాపించబడిన యునైటెడ్ ప్రావిన్సెస్ ఆఫ్ ఆగ్రా మరియు ఔద్‌లతో విలీనం చేయబడింది. 1920లో అలహాబాద్ నుండి పరిపాలనా అధిపతిని తరలించినప్పుడు, లక్నో ప్రాంతీయ రాజధానిగా రూపాంతరం చెందింది. 1947వ సంవత్సరంలో భారత స్వాతంత్ర్యం సందర్భంగా లక్నో, మాజీ యునైటెడ్ ప్రావిన్సెస్ ఉత్తర ప్రదేశ్ రాజధానిగా ప్రకటించబడింది.

బ్రిటిష్ పాలనలో లక్నో అనేక దుర్భర దశలను ఎదుర్కొన్న మాట నిజం. వివిధ పాలకుల తిరుగుబాట్లు మరియు చాలా భయంకరమైన సంఘటనలు నగర జ్ఞాపకాలను  శిధిలమైన స్థితిలో ఉంచాయి. అయితే, స్వాతంత్ర్యం వచ్చినప్పటి నుండి లక్నో  నగరo ప్రపంచం నలుమూలల నుండి సందర్శకులను ఆకర్షించినది. లక్నో నగరం వివిధ రంగాల్లో అభివృద్ధి చెందింది.

లక్నో నవాబులు Nawabs of Lucknow

 

లక్నో నవాబులు 1732 నుండి 1856 వరకు అవధ్ రాజ్యాన్ని పాలించారు. లక్నో నవాబులు మొఘలుల సేవలో ఉన్న పర్షియన్ సాహసికుడు సాదత్ అలీ ఖాన్ నుండి వచ్చినవారు. సాదత్ అలీ ఖాన్ 1732లో అవధ్‌కు గవర్నర్‌గా నియమించబడ్డాడు. సాదత్ ఖాన్‌కు త్వరలో నవాబ్ బిరుదు ఇవ్వబడింది మరియు కాలక్రమేణా ఢిల్లీ నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందడం ప్రారంభించాడు. 1750లలో మొఘల్ సామ్రాజ్యం పతనంతో అవధ్ ప్రాముఖ్యంలోకి వచ్చింది. 1755లో, రాజధాని ఫైజాబాద్ నుండి లక్నోకు మార్చబడింది. లక్నో నగరం స్వర్ణ యుగానికి వేదికగా నిలిచింది. లక్నో వేగంగా విస్తరించింది మరియు నవాబులు తమ శక్తి మరియు సంపదను ప్రదర్శించడానికి నిర్మించిన అనేక స్మారక చిహ్నాలతో నిండి ఉంది.

లక్నో నగరంలోని అన్ని ప్రధాన స్మారక చిహ్నాలు - బారా ఇమాంబారా, ఛోటా ఇమాంబారా, షా నజాఫ్ ఇమాంబారా, చత్తర్ మంజిల్ మరియు ఖైజర్‌బాగ్ ప్యాలెస్ మొదలగునవి నవాబుల కాలంలో నిర్మించబడ్డాయి. లక్నో చౌక్, అమీనాబాద్, వజీర్‌గంజ్, ఖైసర్‌బాగ్, హుస్సేనాబాద్ మరియు హజ్రత్‌గంజ్‌లతో సందడిగా ఉండే పరిసరాలతో విశాలమైన మరియు అందమైన నగరంగా రూపొందించబడింది, వాటి మధ్య మొఘల్ శైలిలో అనేక తోటలు ఉన్నాయి.

నవాబ్ అసఫ్-ఉద్-దౌలా నిర్మించిన బారా ఇమాంబర, లక్నోకు కీరిటం వంటిది. చివరి నవాబ్ వాజిద్ అలీ షా నిర్మించిన ఖైజర్‌బాగ్ ప్యాలెస్, నవాబీ జీవన విధానం యొక్క అందం మరియు ఐశ్వర్యం కు చిహ్నం. దురదృష్టవశాత్తు, ఇది 1857లో బ్రిటీష్ వారిచే ధ్వంసం చేయబడింది మరియు సఫేద్ బరాదరి మాత్రమే ఒకప్పటి అద్భుతమైన సముదాయంగా ఉంది.

 

1.నవాబ్ అసఫ్-ఉద్-దౌలా:

షుజా-ఉద్-దౌలా కుమారుడు అయిన  అసఫ్-ఉద్-దౌలా 1775లో అవధ్ రాజధానిని ఫైజాబాద్ నుండి లక్నోకు మార్చినాడు. అసఫ్-ఉద్-దౌలా లక్నో వాస్తుశిల్పి మరియు బారా ఇమాంబరాన్ని నిర్మించడంలో ప్రసిద్ధి చెందాడు మరియు దానిలోనే ఖననం చేయబడ్డాడు. అసఫ్-ఉద్-దౌలా కు సైనిక, విద్యా మరియు పరిపాలనా నైపుణ్యాలు అంతగా లేనప్పటికీ  బారా ఇమాంబరాతో లక్నో చరిత్రలో తన ముద్రను వేశాడు. అసఫ్-ఉద్-దౌలా స్వభావంలో ఉదారంగా పరిగణించబడ్డాడు. అతను 1775 నుండి 1797 వరకు పాలించాడు.

2.యామిన్-ఉద్-దౌలా:

షుజా-ఉద్-దౌలా రెండవ కుమారుడు, యామిన్-ఉద్-దౌలా 1798లో సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు. యామిన్-ఉద్-దౌలా ఖైసర్‌బాగ్‌లోని అనేక ఇతర భవనాలకు అదనంగా దిల్‌ఖుషా కోఠిని నిర్మించాడు. 1814నాటికి  యామిన్-ఉద్-దౌలా పాలన ముగిసే సమయానికి, బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపని వారిచే అతని   అధికారం మరియు భూభాగం రెండింటిలోనూ ఆధిపత్యం  కొనసాగింది..

 

3.ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్:

1814లో సింహాసనాన్ని అధిరోహించిన ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్,  యామిన్-ఉద్-దౌలా యొక్క మూడవ కుమారుడు. ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్   చత్తర్ మంజిల్‌ను నిర్మించాడు మరియు మోతీ మహల్‌ను విస్తరించాడు. ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్  ఖననం చేయబడిన షా నజాఫ్ ఇమాంబరాను కూడా నిర్మించాడు. ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్ లిథో ప్రింటింగ్ ప్రెస్‌ని స్థాపించడానికి మరియు పర్షియన్ డిక్షనరీ అయిన “హాఫ్ట్ కుల్జుమ్‌”ను ముద్రించడానికి కూడా ప్రసిద్ది చెందాడు. ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్ పాలనలో 1818లో లక్నో స్వతంత్ర రాజ్యంగా అవతరించింది మరియు ఒకదానికొకటి ఎదురుగా ఉన్న రెండు చేపల చిహ్నాన్ని స్వీకరించింది.

4.నాసిర్-ఉద్-దిన్ హైదర్: 

నాసిర్-ఉద్-దిన్ హైదర్ 1827లో తన తండ్రి ఘాజీ-ఉద్-దిన్ హైదర్ తర్వాత సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు. లక్నోలో అత్యాధునిక పరికరాలతో కూడిన అబ్జర్వేటరీని ఏర్పాటు చేయడంలో బాగా పేరు పొందాడు. నాసిర్-ఉద్-దిన్ హైదర్ తన స్వంత కుమారులు లేకుండా మరణించాడు మరియు అతని మేనమామ ముహమ్మద్ అలీ షా, సింహాసనాన్ని అధిరోహించడానికి బ్రిటిష్ వారు సహాయం చేశారు.

5.ముహమ్మద్ అలీ షా:

బ్రిటీష్ వారు చేసిన సహాయంతో అధికారంలోకి ముహమ్మద్ అలీ షా చాలా వరకు  వారి తీవ్ర ప్రభావానికి లోను అయ్యాడు. ముహమ్మద్ అలీ షా రాజ్య పరిపాలనలో ఏర్పడిన క్షీణతను గుర్తించాడు మరియు పరిపాలన మెరుగుపరచడానికి తాను చేయగలిగినదంతా చేయడానికి సిద్ధమయ్యాడు. ముహమ్మద్ అలీ షా చోటా ఇమాంబర, హుసైనాబాద్ బరాదరి మరియు సత్ఖండా Satkhanda లను నిర్మించాడు. జామా మసీదు కూడా ముహమ్మద్ అలీ షా చే ప్రారంభించబడింది కానీ అతని మరణానంతరం పూర్తయింది. ముహమ్మద్ అలీ షా 1837 నుండి 1842 వరకు పాలించాడు.

6.అమ్జద్ అలీ షా:

అమ్జద్ అలీ షా 1842 నుండి 1847 వరకు పరిపాలించాడు. అమ్జద్ అలీ షా పరిపాలన మరియు సైనిక వ్యవహారాలు పట్టించుకోలేదు.  అమ్జద్ అలీ షా,  హజ్రత్‌గంజ్, గోమతిపై వంతెన, అమీనాబాద్ బజార్ మరియు కాన్పూర్‌కు మొదటి మెటల్ రహదారిని నిర్మించినాడు. అమ్జద్ అలీ షా తన సొంత సమాధి అయిన సిబ్తినాబాద్ ఇమాంబరాలో ఖననం చేయబడ్డాడు. అమ్జద్ అలీ షా తరువాత అతని కుమారుడు వాజిద్ అలీ షా రాజయ్యాడు.

 

7.వాజిద్ అలీ షా:

1847లో అవధ్‌ను బ్రిటీష్ వారి స్వాధీనం చేసుకునే ముందు చివరి నవాబ్‌గా వాజిద్ అలీ షా సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు. ఈ సమయానికి బ్రిటిష్ వారు రాజ్య పరిపాలనలో ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తున్నారు. వాజిద్ అలీ షా కళా పోషకుడు, స్వయంగా కవి మరియు నృత్యకారుడు. అద్భుతమైన ఖైజర్‌బాగ్ ప్యాలెస్ వాజిద్ అలీ షా సృష్టి. వాజిద్ అలీ షా అతను మొదట్లో పరిపాలనపై ఆసక్తి కలిగి ఉన్నప్పటికీ, బ్రిటిష్ వారికి మరింత ఎక్కువ అధికారాన్ని ఇచ్చాడు. చివరగా, 1856లో బ్రిటీష్ వారు అవధ్‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ఇది 1857 తిరుగుబాటుకు ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి. వాజిద్ అలీ షా కోల్‌కత్తాకు బహిష్కరించబడ్డాడు మరియు 1887లో మరణించే వరకు అక్కడే ఉన్నాడు.

8.బేగం హజ్రత్ మహల్:

వాజిద్ అలీ షా కోల్‌కత్తాకు బహిష్కరించబడిన తరువాత, వాజిద్ అలీ షా భార్య బేగం హజ్రత్ మహల్ బ్రిటిష్ వారు అవద్ రాజ్యాన్ని స్వాధీనం చేసుకోడాన్ని ప్రతిఘటించారు. 1857 తిరుగుబాటు సమయంలో బేగం హజ్రత్ మహల్ లక్నో  ను  కొద్దికాలం స్వాధీనం చేసుకుంది మరియు తన కొడుకును సింహాసనం అధిరోహించేలా ఏర్పాటు చేసింది. బ్రిటిష్ వారు లక్నోను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్న తర్వాత బేగం హజ్రత్ మహల్ నేపాల్‌కు పారిపోయింది, అక్కడ బేగం హజ్రత్ మహల్ 1879లో మరణించింది.లక్నోలోని బేగం హజ్రత్ మహల్ పార్క్ ఆమె గౌరవార్థం 1962లో స్థాపించబడింది మరియు 1984లో స్మారక స్టాంపును విడుదల చేశారు.