చెస్ ఒలింపియాడ్‌లో భారతదేశానికి మొదటి పతకం సాధించిన వ్యక్తి - మధ్యప్రదేశ్‌లోని భోపాల్‌కు చెందిన రఫీక్ ఖాన్(1946-2019)

 

కార్పెంటర్ నుండి భారతదేశపు మొదటి చెస్ ఒలింపియాడ్ పతక విజేత- రఫీక్ ఖాన్ సంక్షిప్త జీవిత చరిత్ర

 

పుట్టిన తేదీ - జూలై 12, 1946

తండ్రి పేరు - అబ్దుల్ రషీద్ ఖాన్ (1993లో మరణించారు )

తల్లి పేరు - ఖుర్షీద్ బేగం (రఫీక్ ఖాన్ 16 సంవత్సరాల వయస్సులో మరణించినది)

తోబుట్టువు - 1 చెల్లెలు

వివాహం - 17 సంవత్సరాల వయస్సులో వివాహం చేసుకున్నాడు

విద్య - మదర్సాలో చదివారు, ఫార్మల్ విద్య లేదు

అభిప్రాయాలు - చాలా లౌకిక మరియు ఉదారవాది.

ముహమ్మద్ రఫీక్ ఖాన్ భోపాల్‌లో ఒక పేద ముస్లిం కుటుంబంలో జన్మించాడు. రఫీక్ ఖాన్ తండ్రి ఒక పేద కార్పెంటర్. రఫీక్ ఖాన్ తన కుటుంబానికి కార్పెంటర్గా   పని చేస్తూ సంపాదనలో సహాయ పడే వాడు. రఫీక్ ఖాన్ తన కుటుంబం యొక్క ఆర్థిక సంక్షోభం కారణంగా, బాల్యపు రోజులలో విద్యకు దూరమయ్యాడు. చిన్న వయస్సులోనే , రఫీక్ తన తండ్రితో కలసి కార్పెంటర్ పని చేయడం ప్రారంభించాడు మరియు తండ్రికి సహాయకుడు అయ్యాడు. రఫీక్ ఖాన్ అన్ని రకాల క్రీడల పట్ల మక్కువ మరియు ఉత్సాహాన్ని కలిగి ఉన్నాడు కాని హాకీ లేదా ఫుట్‌బాల్ ఆడటానికి సమయం లేదు.

ఉదయం నుండి సాయంత్రం వరకు, రఫిక్ ఖాన్ మరియు అతని తండ్రి రోజంతా చాలా కష్టపడి అలిసిపోయి అలసటతో రాత్రి పడుకునేవారు. 16 సంవత్సరాల వయస్సులో, రఫిక్ ఖాన్ కార్పెంటర్ పని నుండి కొంత డబ్బు సంపాదించడం ప్రారంభించాడు. రఫిక్ ఖాన్ అలసిపోయినప్పుడల్లా, సమీపంలోని దుకాణంలో టీ తాగేవాడు  మరియు అక్కడ కొంతమంది చెస్ మరియు క్యారమ్ ఆడటం గమనించాడు.

రఫిక్ ఖాన్ చదరంగం ఆటను చాలా చమత్కారంగా భావించాడు మరియు చదరంగం ఆడటం ప్రారంభించాడు. ప్రతిరోజూ, రఫిక్ ఖాన్ నిద్రపోయే ముందు క్రమం తప్పకుండా చదరంగం ఆడేవాడు మరియు ఎట్టి పరిస్థితుల్లోనూ, నిద్రపోవడానికి కనీసం ఒక గంట ముందు చెస్ ఆడాలనే నియమానికి కట్టుబడి ఉన్నాడు.

క్రమంగా, రఫిక్ ఖాన్ చదరంగం కదలికలపై అవగాహన పెంచుకున్నాడు మరియు ఆటపై మంచి పట్టు సాధించాడు కానీ ఈ సమయంలో, రఫిక్ ఖాన్ దేశీ చెస్‌ను ఆడేవాడు రఫీక్ ఖాన్ “పాటియా”లో చదరంగం ఆడటం ప్రారంభించాడు (ఒక రకమైన నవాబీ సంప్రదాయం ఇక్కడ ప్రజలు టీతో పాటు వీధుల్లోని  పేవ్‌మెంట్‌లపై చెస్ మరియు క్యారమ్ ఆడతారు.) ఈ పద్ధతి మొత్తం 12 సంవత్సరాలు కొనసాగింది. అప్పటికి రఫిక్ ఖాన్ చెస్‌లో నిష్ణాతుడయ్యాడు.

తర్వాత ప్రపంచ ఛాంపియన్ గా బాబీ ఫిషర్ విజయంతో స్ఫూర్తి పొంది, 1974లో, జబల్‌పూర్‌లో జరిగిన మద్య ప్రదేశ్ రాష్ట్ర టోర్నమెంట్‌లో రఫీక్ ఖాన్ పాల్గొని ఛాంపియన్‌గా నిలిచాడు. రాష్ట్రస్థాయి విజేతగా నిలిచిన తర్వాత రఫీక్‌ఖాన్‌ అనేక జాతీయస్థాయి పోటీల్లో పాల్గొన్నాడు.

1975లో, రఫిక్ ఖాన్ పాట్నాలో జరిగిన జాతీయ ‘బి’ చెస్ పోటీని ఆడి పదో స్థానం సాధించాడు. మరుసటి సంవత్సరం 1976లో కలకత్తాలో జరిగిన జాతీయ ‘బి’ని గెలుచుకున్నాడు. 1978లో, రఫీక్ ఖాన్ ఎర్నాకులంలో జాతీయ ‘ఎ’ ఛాంపియన్‌గా నిలిచాడు, అయితే అప్పుడు కూడా రఫిక్ ఖాన్ తన సొంత రాష్ట్రం మద్య ప్రదేశ్ లో పెద్దగా గుర్తింపు పొందలేదు. విజయ శిఖరాగ్రానికి చేరుకున్నా, చిన్న చిన్న విజయాల ద్వారా ఇతరులు పొందిన కీర్తిని పొందలేకపోయాడు.

జీవితంలో ఎలాంటి ఆర్థిక సంక్షోభం, సమస్యలు, కష్టాలు ఉన్నా పర్వాలేదని, ధైర్యం, పట్టుదల, క్రమబద్ధమైన సాధన ఉంటే విజయం సాధించవచ్చని రఫీక్ ఖాన్ తరచూ చెప్పేవారు.

తీవ్రమైన పేదరికం కారణంగా రఫీక్ ఖాన్ చెస్ ప్రాక్టీస్‌ను నిలిపివేయాలనే ఆలోచనలో ఉండగా, చెస్ అభిమాని అయిన షానవాజ్ ఖాన్ కృషితో భోపాల్ మున్సిపల్ కార్పొరేషన్‌లో కార్పెంటర్‌గా నియమితులయ్యారు.

మునిసిపల్ కార్పొరేషన్‌లో తన నియామకం జరిగిన సంఘటనను రఫిక్ ఖాన్ హాస్యభరితంగా చెప్పేవారు. రఫిక్ ఖాన్ ఉద్యోగం కోసం అప్పటి ఎగ్జిగుటివ్ మిస్టర్ బుచ్ వద్దకు వెళ్ళినప్పుడు, బుచ్ వేసిన మొదటి ప్రశ్న, “మీరు ఏ తరగతి వరకు చదివారు?” అని. దానికి రఫిక్ ఖాన్ , “అయ్యా, నేను నిరక్షరాస్యుడిని” అని బదులిచ్చాడు. మొదట, బుచ్ తన తలని చేతుల్లో పట్టుకున్నాడు, కానీ ఐదు నిమిషాల్లో, రఫిక్ ఖాన్‌కు ఉద్యోగం వచ్చింది. మునిసిపల్ కార్పొరేషన్‌లో కార్పెంటరీ పని చేస్తూనే రఫీక్ ఖాన్ పూర్తిగా చదరంగం వైపు మొగ్గు చూపాడు.

రఫిక్ ఖాన్ ఈ సమయంలో అనేక జాతీయ మరియు అంతర్జాతీయ టోర్నమెంట్లు కూడా ఆడాడు. రఫిక్ ఖాన్ 9 సంవత్సరాల పాటు పూర్తి నిమగ్నత మరియు అంకితభావంతో చెస్‌ను కొనసాగించాడు. ఈ స్వల్ప వ్యవధిలో దాదాపు నాలుగైదు సార్లు ఓవర్సీస్‌లో ఆడే అవకాశం లభించింది.

1978లో, అతను మలేషియాలో గ్రాండ్ మాస్టర్ చెస్ టోర్నమెంట్ ఆడాడు. అదే ఏడాది ఇరాన్‌లో నిర్వహించిన రెండో అంతర్జాతీయ పోటీలో పాల్గొన్నాడు. రఫిక్ ఖాన్ 1979లో ఢాకాలో జరిగిన సిల్వర్ కింగ్ ఈవెంట్‌లో కూడా పాల్గొన్నారు. రఫిక్ ఖాన్ వరుసగా 1980 మరియు 1982లో జరిగే చెస్ ఒలింపియాడ్స్‌లో పాల్గొనేందుకు మాల్టా మరియు స్విట్జర్లాండ్‌లకు కూడా వెళ్లారు. మాల్టా ఒలింపియాడ్‌లో బోర్డ్ సిల్వర్ మెడల్ సాధించి భారత చెస్‌లో చరిత్ర సృష్టించాడు. ఈ ఘనత సాధించిన తొలి భారతీయ చెస్ క్రీడాకారుడు. రఫీక్ ఖాన్ సాధించిన జాతీయ రికార్డును దేశంలో ఇంతవరకు ఎవరు  బద్దలు కొట్టలేదు.

1976లో జరిగిన జాతీయ ‘బి’ చెస్ ఛాంపియన్‌షిప్, లో రఫిక్ ఖాన్ 15కి 13 పాయింట్లు సాధించి రికార్డు సృష్టించాడు; ఇది ఇప్పటి వరకు ఆల్ టైమ్ రికార్డ్. అలాగే రఫిక్ ఖాన్ అదే ఈవెంట్‌లో 9 బ్యాక్ టు బ్యాక్ రౌండ్‌లలో గెలిచి రికార్డు సృష్టించాడు. రఫీక్ యొక్క భారీ విజయాన్ని వార్తాపత్రికలు లేదా ప్రభుత్వం పెద్దగా గుర్తించలేదు. రఫిక్ ఖాన్ కెరీర్ పీక్‌లో ఉన్నప్పుడు కేంద్రం లో జనతా పార్టీ అధికారంలోకి వచ్చింది.

ఈ సమయంలో, ఒక ఆంగ్ల పత్రిక 'ఆన్ లుకర్ /Onlooker' రఫిక్ ఖాన్ సాధించిన విజయాలు మరియు రఫిక్ ఖాన్ పట్ల ప్రభుత్వ నిర్లక్ష్యంపై వివరణాత్మక కథనాన్ని ప్రచురించింది. ఈ కథ అప్పటి పరిశ్రమల మంత్రి జార్జి ఫెర్నాండెజ్‌కు చేరింది. భారత్ హెవీ ఎలక్ట్రికల్స్ లిమిటెడ్‌లో ఉద్యోగం కోసం రఫీక్ ఖాన్‌ను జార్జ్ సిఫార్సు చేశాడు. మరియు రఫిక్ ఖాన్ వెంటనే BHEL లో ఉద్యోగం సంపాదించాడు కానీ అతని నిరక్షరాస్యత అతనికి అడ్డంకిగా మారింది. రఫిక్ ఖాన్ కు ఆపరేటర్ గ్రేడ్ ఉద్యోగం ఇచ్చారు. రఫీక్ ఖాన్ చదరంగంలో మరింత దూరం వెళ్లి ఉండేవాడు కానీ దురదృష్టవశాత్తు దానిని చేయలేకపోయాడు.

1984లో, రఫిక్ ఖాన్ తీవ్రమైన సైనస్ వ్యాధితో బాధపడ్డాడు. ఈ వ్యాధితో బాధపడుతున్న ఒక సంవత్సరం తర్వాత, రఫిక్ ఖాన్ రక్తహీనతతో అనారోగ్యానికి గురయ్యాడు. ఆరోగ్య సమస్యల కారణంగా, రఫిక్ ఖాన్ పోటీ చెస్ ఆడటం దాదాపు మానేశాడు. రఫిక్ ఖాన్ పోటీలకు దూరంగా ఉన్నప్పటికీ, చదరంగం ఆట నుండి ఎప్పుడూ వీడలేదు. తన జీవితంలో చివరి రోజు వరకు ప్రతిరోజూ భోపాల్ సిటీ చెస్ క్లబ్‌ను సందర్శించే వాడు. రఫిక్ ఖాన్ జాతీయ మరియు అంతర్జాతీయ స్థాయిలలో ఆడటానికి వెళ్ళే  యువ ఆటగాళ్లకు శిక్షణ కూడా ఇచ్చేవాడు కూడా