ఇనాయతుల్లా ఖాన్ మష్రీకి 1888-1963 Inayatullah Khan Mashriqi

అల్లామా మస్రికి అని కూడా పిలువబడే ఇనాతుల్లా ఖాన్ మష్రీకి గణిత శాస్త్రవేత్త, తర్కశాస్త్రజ్ఞుడు, రాజకీయ సిద్ధాంతకర్త, ఇస్లామిక్ పండితుడు.

  

ఇనాయతుల్లా ఖాన్ మష్రీకి 25 ఆగస్టు 1888 న అమృత్సర్‌లోని రాజ్‌పుత్ కుటుంబంలో జన్మించారు. మష్రీకి తండ్రి ఖాన్ అతా ముహమ్మద్ ఖాన్ ఒక విద్యావంతుడైన సంపన్నుడు, అతను అమృత్సర్‌లో వకిల్ అనే పక్ష పత్రిక ప్రచురణ కర్త. అతని తండ్రి అటా ఖాన్ ప్రతిభావంతులైన వ్యక్తి, మరియు ముస్లింల జాగృతి మరియు మరియు వారి రాజకీయ సమస్యలపై ఆనాటి ప్రముఖులు అయిన జలాల్ ఉద్ దిన్ ఆఫ్ఘని, సర్ సయ్యద్ అహ్మద్ ఖాన్, మీర్జా గాలిబ్ మరియు షిబ్లి నోమాని తో చర్చలు జరిపేవాడు.అతని పూర్వీకులు మొఘల్ సామ్రాజ్యం మరియు సిక్కు సామ్రాజ్యాలలో ఉన్నత ప్రభుత్వ పదవులను నిర్వహించారు.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్ మిష్రికి తన ప్రారంభిక  విద్యను  ఇంట్లోను మరియు అమృత్సర్‌ లోని పాఠశాలలో పొందాడు. తన బాల్యం నుండి, మష్రికి చదవడానికి ఇష్టపడ్డాడు మరియు గణితంపై కూడా ఆసక్తి కలిగి ఉన్నాడు. పాఠశాలలో అతను ఎల్లప్పుడూ అవార్డులు మరియు స్కాలర్‌షిప్ పొందాడు మరియు అతను తన ఉపాధ్యాయులు మరియు స్నేహితులలో చాలా ప్రసిద్ది చెందాడు. అతని హృదయo తన దేశస్థుల పట్ల ఎప్పుడు ప్రేమతో నిండి ఉండేది.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్ తన ఇంటర్మీడియట్ పూర్తి చేసిన తరువాత, అతను ప్రఖ్యాత ఫోర్మాన్ క్రిస్టియన్ లాహోర్లో చేరాడు,. లాహోర్‌లోని ఫోర్మాన్ క్రిస్టియన్ కాలేజీలో ఫస్ట్ క్లాస్ తో బ్యాచిలర్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్ డిగ్రీ పూర్తి చేసిన తరువాత, 19 సంవత్సరాల వయస్సు లో  పంజాబ్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి గణితంలో మాస్టర్స్ డిగ్రీ (M.Sc. గణితం) పూర్తి చేశాడు, విశ్వవిద్యాలయ చరిత్రలో మొదటిసారి ఫస్ట్ క్లాస్ పొందాడు.

.1907 లో ఇనాయతుల్లా ఖాన్ ఇంగ్లాండ్‌కు వెళ్లాడు, అక్కడ అతను గణిత ట్రిపోస్ కోసం చదవడానికి కేంబ్రిడ్జ్‌లోని క్రైస్ట్ కాలేజీలో మెట్రిక్యులేషన్ చేశాడు. మే 1908 లో అతనికి కళాశాల ఫౌండేషన్ స్కాలర్‌షిప్ లభించింది. జూన్ 1909 లో, అతను గణిత పార్ట్ I లో ఫస్ట్ క్లాస్ పొందాడు మరియు ర్యాంకర్ల  జాబితా 31 లో 27 వ స్థానంలో నిలిచాడు. తరువాతి రెండు సంవత్సరాలు, అతను సహజ శాస్త్రాల ట్రిపోలకు(థర్డ్ క్లాసు ఆనర్స్) సమాంతరంగా ఓరియంటల్ లాంగ్వేజెస్ ట్రిపోస్ (మొదటి తరగతి ఆనర్స్) చదివాడు.

కేంబ్రిడ్జ్‌లో మూడేళ్ల నివాసం తరువాత అతను 1910 లో బ్యాచిలర్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్ డిగ్రీ పొందాడు. 1912 లో అతను మెకానికల్ సైన్స్‌లో నాల్గవ ట్రిపోలను(సెకండ్ క్లాసు) పూర్తి చేశాడు. ఆ సమయంలో ఇతను నాలుగు వేర్వేరు ట్రిపోస్‌లలో గౌరవాలు పొందిన ప్రపంచం లో మొదటి వ్యక్తి మరియు UK అంతటా జాతీయ వార్తాపత్రికలలో ప్రశంసలు అందుకున్నాడు.

ఈ విధంగా కేంబ్రిడ్జ్ విశ్వవిద్యాలయం యొక్క క్రైస్ట్ కాలేజీ నుండి, ఐదేళ్ళలో గణితం, సహజ విజ్ఞానం, మెకానికల్ సైన్స్ మరియు ఓరియంటల్ భాషలో నాలుగు సబ్జెక్టులలో ఉత్తీర్ణత సాధించినందుకు అతనికి రాంగ్లర్, బ్యాచిలర్ స్కాలర్ మరియు ఫౌండేషన్ స్కాలర్ అనే అవార్డ్స్  లభించినవి. ఇనాయతుల్లా ఖాన్ మష్రీకి గణితంలో డిపిల్‌ DPhil లో గోల్డ్ మెడల్ కూడా సాధించాడు.

ప్రసిద్ధ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు కావడంతో అతను మ్యాథ్స్ సొసైటి కి ప్రెసిడెంట్ అయ్యాడు. , డిల్లి విశ్వవిద్యాలయ బోర్డు సభ్యుడయ్యాడు. ఇస్లాం ప్రపంచ సమాజం world society of Islam. అతనికి బంగారు పతకాన్ని కూడా ఇచ్చింది.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్ తన మత మరియు విద్యా ప్రయోజనాల కోసం అనేక దేశాలలో పర్యటించాడు. ఇనాయతుల్లా ఖాన్ కేంబ్రిడ్జ్ వదిలి డిసెంబర్ 1912 లో 25 సంవత్సరాల వయస్సు లో భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చాడు. కేంబ్రిడ్జ్లో ఉన్న సమయంలో ప్రొఫెసర్ సర్ జేమ్స్ జీన్స్ యొక్క రచనలు మరియు భావనల నుండి ప్రేరణ పొందినాడు

మష్రీకి ప్రసిద్ధ గణిత మేధావి,  భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చిన తరువాత, మష్రీకి 25 సంవత్సరాల వయస్సులో పెషావర్ లోని ఇస్లామియా కాలేజీకి వైస్ ప్రిన్సిపాల్ గా నియమించబడ్డారు మరియు రెండు సంవత్సరాల తరువాత అదే కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ గా నియమించబడ్డారు. అక్టోబర్ 1917 లో సర్ జార్జ్ ఆండర్సన్ తరువాత విద్యా శాఖలో భారత ప్రభుత్వానికి కార్యదర్శిగా నియమితులయ్యారు. 21 అక్టోబర్ 1919 న పెషావర్ ఉన్నత పాఠశాల ప్రధానోపాధ్యాయుడయ్యాడు.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రీకి కు 32 సంవత్సరాల వయస్సులో1920 లో, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ఆఫ్ఘనిస్తాన్ రాయబారిని ఇచ్చింది, మరియు ఒక సంవత్సరం తరువాత అతనికి నైట్ హుడ్ ఇవ్వబడింది. అయినప్పటికీ, అతను రెండు అవార్డులను తిరస్కరించాడు.

1924 లో 36 సంవత్సరాల వయస్సులో ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రికి తన పుస్తకం తజ్కిరా (ఖురాన్ యొక్క ఎక్సెజెసిస్ (exegesis))  యొక్క మొదటి సంపుటిని పూర్తి చేశాడు. ఇది సైన్స్ వెలుగులో ఖురాన్ పై శాస్త్రీయ వ్యాఖ్యానం. ఇది 1925 నోబెల్ బహుమతికి నామినేట్ చేయబడింది. ఈ పుస్తకాన్ని ఏదైనా పెద్ద యూరోపియన్ భాషలోకి అనువదించమని నోబెల్ ప్రైజ్ కమిటీ కోరినప్పుడు, అతను దానిని తిరస్కరించాడు ఎందుకంటే ఉర్దూ భాష మాట్లాడే లక్షలాది మందికి ఇది అవమానంగా భావించాడు.

1930 లో, అతను ప్రభుత్వ సేవలో పదోన్నతి కోసం ఉత్తీర్ణుడయ్యాడు, తరువాత ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మిష్రికి వైద్య సెలవుపై వెళ్ళాడు. 1932 లో అతను రాజీనామా చేసి, తన పెన్షన్ తీసుకొని లాహోర్లోని ఇక్రాలో స్థిరపడ్డాడు.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రీకి డార్విన్ యొక్క కొన్ని ఆలోచనలను అంగీకరించిన ఒక ఆస్తిక పరిణామవాది.మతాల శాస్త్రం మానవజాతి యొక్క సామూహిక పరిణామ శాస్త్రం అని ప్రకటించాడు. ప్రవక్తలందరూ మానవజాతిని ఏకం చేయడానికి వచ్చారు, అన్ని విశ్వాసాల యొక్క ప్రాథమిక చట్టం మొత్తం మానవాళిని ఏకీకృతం చేసే చట్టం.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రీకి తరచుగా వివాదాస్పద వ్యక్తిగా, మతపరమైన కార్యకర్తగా, విప్లవకారుడిగా మరియు అరాచకవాదిగా చిత్రీకరించబడ్డాడు; . అతను బహుముఖ మేధావి,మత పండితుడు, శాస్త్రీయ సిద్ధాంతకర్త, దూరదృష్టి గలవాడు, వాస్తవికవాది, సంస్కర్త, నాయకుడు మరియు శాస్త్రవేత్త-తత్వవేత్త అని వర్ణించారు. అతను తన కాలానికి ముందే జన్మించాడు

ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రీకి ప్రభుత్వ సేవకు రాజీనామా చేసిన తరువాత, అతను 1930 లో విశ్వాసం, వర్గం లేదా మతంతో సంబంధం లేకుండా ప్రజల పరిస్థితిని మెరుగుపర్చడానికి లక్ష్యంగా ఖాక్సర్ ఉద్యమ (ఖాస్కర్ తెహ్రిక్) స్థాపకుడు అయ్యాడు.

ఖాక్సర్ ఉద్యమంKhaksar Movement:

ఇనాయతుల్లా ఖాన్ మిష్రికి విద్యా రంగంలో 17 సంవత్సరాలు పనిచేసిన తరువాత, అతను 1931 లో ఖాక్సర్ ఉద్యమం ప్రారంభించాడు. ఖాక్సర్ ఉద్యమం ప్రాథమికంగా స్వచ్ఛంద ఉద్యమం మరియు దాని సభ్యులలో ఎక్కువ మంది మధ్యతరగతి వారు. ఈ ఉద్యమం ద్వారా, అల్లామా మష్రికి సమాజంలో విప్లవాన్ని తీసుకురావాలని కోరుకున్నారు. ఈ ఉద్యమం యొక్క కార్యకలాపాలు సాంఘిక సంక్షేమం కోసం మరియు ఇది పంజాబ్ నుండి సింధ్, బలూచిస్తాన్ మరియు NWFP వరకు ఉంది.

ఖాక్సర్ ఉద్యమం యొక్క ప్రధాన లక్ష్యం బ్రిటిష్ పాలన మరియు సామాజిక సంస్కరణల నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందడం. 1941 లో, ఖక్సర్ ఉద్యమంపై మొత్తం భారతదేశంపై నిషేధం విధించబడింది. 

రెండు దేశాల సిద్ధాంతం ను ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రికి వ్యతిరేకించెను. శతాబ్దాలుగా భారతదేశంలో శాంతియుతంగా కలిసి ఉన్న ముస్లింలు మరియు హిందువులు స్వేచ్ఛాయుతమైన మరియు ఐక్యమైన భారతదేశంలో కూడా అలాఉండగలరని  భావించినందున మష్రీకి భారత విభజనను వ్యతిరేకించారు.

1945 లో, ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మిష్రికి స్వేచ్ఛా భారత రాజ్యాంగాన్ని సమర్పించాడు,

1947 లో భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలన ముగిసే వరకు అతను తన పోరాటాన్ని కొనసాగించాడు. స్వాతంత్ర్యం తరువాత, భారతదేశం యొక్క విభజనతో అతను విచారంగా ఉన్నాడు.

మరణం:

ఇన్యతుల్లా ఖాన్ మష్రాకి ఆగస్టు 27, 1963 న లాహోర్లోని ఆల్బర్ట్ విక్టర్ హాస్పిటల్ (మాయో హాస్పిటల్) లో మరణించారు.

క్యాన్సర్తో స్వల్ప యుద్ధం తరువాత 75 సంవత్సరాల వయస్సులో మష్రీకి 27 ఆగస్టు 1963 న లాహోర్లోని లాహోర్లోని ఆల్బర్ట్ విక్టర్ హాస్పిటల్ (మాయో హాస్పిటల్) లో మరణించారు.అతని అంత్యక్రియల ప్రార్థనలు బాద్షాహి మసీదులో జరిగాయి మరియు అతన్ని ఇక్రాలో ఖననం చేశారు. ఆయనకు భార్య, ఏడుగురు పిల్లలు ఉన్నారు.

ఇనాయతుల్లా ఖాన్  మష్రీకి యొక్క ప్రముఖ రచనలు:

• అర్ముఘన్-ఇ-హకీమ్, ఒక కవితా రచన

• దహుల్‌బాబ్, ఒక కవితా రచన

• ఇషాఅరత్, ఖాక్సర్ ఉద్యమం యొక్క "బైబిల్"

• ఖితాబ్-ఎ-మిస్ర్ (ఈజిప్ట్ ప్రసంగాలు), కైరోలో మోట్మార్-ఎ-ఖిలాఫత్‌కు ప్రతినిధిగా తన 1925 ప్రసంగం ఆధారంగా

• మౌల్వి కా ఘలాత్ మజాబ్

• తాజ్కిరా వాల్యూమ్ I, 1924, మతాల మధ్య, మతం మరియు విజ్ఞాన శాస్త్రాల మధ్య విభేదాలపై చర్చలు మరియు ఈ విభేదాలను పరిష్కరించాల్సిన అవసరం

• తజ్కిరా వాల్యూమ్ II. మరణానంతరం 1964 లో ప్రచురించబడింది

• తజ్కిరాహ్ వాల్యూమ్ III.

ఫెలోషిప్స్ ::

·         ఫెలో ఆఫ్ ది రాయల్ సొసైటీ ఆఫ్ ఆర్ట్స్, 1923

·         ఫెలో ఆఫ్ ది జియోగ్రాఫికల్ సొసైటీ (F.G.S), పారిస్

·         ఫెలో ఆఫ్ సొసైటీ ఆఫ్ ఆర్ట్స్ (F.S.A), పారిస్.

·         డిల్లి విశ్వవిద్యాలయ  విశ్వవిద్యాలయంలో బోర్డు సభ్యుడు [2]

·         ప్రెసిడెంట్ ఆఫ్ ది మ్యాథమెటికల్ సొసైటీ, ఇస్లామియా కాలేజ్, పెషావర్

·         ఇంటర్నేషనల్ కాంగ్రెస్ ఆఫ్ ఓరియంటలిస్ట్స్ సభ్యుడు (లైడెన్), 1930

·         ఆల్ వరల్డ్స్ ఫెయిత్స్ కాన్ఫరెన్స్ అధ్యక్షుడు, 1937

ఇనాయతుల్లా ఖాన్  ఎడిట్ చేసిన రచనలు Edited works:

* God, Man, and Universe: As Conceived by a Mathematician (works of Inayatullah Khan el-Mashriqi), Akhuwat Publications, Rawalpindi, 1980 (edited by Syed Shabbir Hussain

గాడ్, మ్యాన్, అండ్ యూనివర్స్: యాస్ కాన్సెప్టెడ్ బై ఎ మ్యాథమెటిషియన్ (ఇనాయతుల్లా ఖాన్ ఎల్-మష్రికి రచనలు), అఖువత్ పబ్లికేషన్స్, రావల్పిండి, 1980 (సయ్యద్ షబ్బీర్ హుస్సేన్ సంపాదకీయం).