మౌలానా హస్రత్ మోహాని Hasrat Mohani (14 October 1878 – 13 May 1951)

 

మౌలానా హస్రత్ మోహాని (ఉర్దూ: مولانا حسرت موہانی) (జననం 1875 - మరణం 1951) ప్రసిద్ద  ఉర్దూ కవి, జర్నలిస్టు, రాజకీయవేత్త, పార్లమెంటేరియన్ మరియు స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు. ఇతని అసలు పేరు సయ్యద్ ఫజలుల్ హసన్. ఉత్తరప్రదేశ్, ఉన్నావ్ జిల్లాలోని 'మోహాన్' పట్టణంలో 1875లో జన్మించారు. అతని పూర్వీకులు ఇరాన్‌ లోని నిషాపూర్ నుండి వలస వచ్చారు.

హస్రత్ మోహాని ఉర్దూ భాష యొక్క ప్రసిద్ధ కవి.హస్రత్ అతని కలం పేరు (తఖల్లస్), అతని చివరి పేరు 'మోహని' అతని జన్మస్థలం మోహన్ ను సూచిస్తుంది. వీరు రాసిన గజల్స్ ప్రసిద్ది చెందినవి. 

హస్రత్ మోహాని చాలా తెలివైన  విద్యార్థి, అన్ని పరీక్షలలో రాష్ట్రస్థాయిలో ఉన్నత స్థానం పొందారు. హస్రత్ మోహాని  అలీఘర్ –చదువుకున్నారు లో     అక్కడ అతని సహచరులు  మౌలానా ముహమ్మద్ అలీ జౌహర్, షౌకత్ అలీ జౌహర్ .

వీరు భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం లో చురుకుగా పాల్గొన్నారు. వీరు ప్రఖ్యాత స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు, రాజకీయవేత్త, తత్వవేత్త. హస్రత్ మోహాని  కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా నాయకుడు మరియు అతను 1921 లో ఇంక్విలాబ్ జిందాబాద్ ("విప్లవం వర్దిలాలి! వివా లా రివల్యూసియన్!") అనే ముఖ్యమైన నినాదాన్ని ఇచ్చారు

స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ కాలం లో బ్రిటిష్ వారికి ఎదురుగా నిర్భయంగా పోరాడిన వీరుడు. ఆజాదియె-కామిల్ (సంపూర్ణ స్వరాజ్యం) కావాలంటూ 1921 లో డిమాండ్ చేసిన మొదటివ్యక్తి. స్వామి కుమారానంద్‌తో కలిసి, 1921 లో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ అహ్మదాబాద్ సమావేశం లో భారతదేశానికి పూర్తి స్వాతంత్ర్యం కోరిన మొదటి వ్యక్తిగా ఆయన్ని  భావిస్తారు. డిసెంబర్ 1929 లో, 'పూర్తి స్వాతంత్ర్యం' కోసం ఆయన కల లాహోర్‌లో జరిగిన ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ సమావేసం  లో సాకారం దాల్చినది.

భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో మోహని పాల్గొన్నారు; మరియు  జైలు శిక్ష అనుభవించారు. 1904 లో అతను ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ పార్టీలో చేరాడు.మోహని చాలా సంవత్సరాలు ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ సభ్యులుగా ఉన్నారు  మరియు 1919 లో అఖిల భారత ముస్లిం లీగ్‌లో చేరారు, దాని అధ్యక్షునిగా పనిచేశారు. మొహని  ముహమ్మద్ అలీ జిన్నా నాయకత్వానికి మద్దతు ఇచ్చారు, కాని 1947 లో భారత విభజన తరువాత భారతదేశంలో ఉండాలని నిర్ణయించుకున్నారు. భారత రాజ్యాంగాన్ని రూపొందించిన రాజ్యాంగ సభలో సభ్యుడయ్యాడు. రాజ్యాంగంలో ముస్లిం మైనారిటీల పట్ల కపటత్వాన్ని ఆయన చూశారు. కాబట్టి అతను దానిపై సంతకం చేయలేదు హస్రత్ మోహని పాకిస్తాన్కు వలస వెళ్ళడం కంటే భారతదేశంలో నివసించడానికి ఎంచుకున్నారు.

హస్రత్ మోహాని నిడాభరంగా జీవితాన్ని గడిపే వారు.అతను ఎప్పుడూ ప్రభుత్వ అధికారిక నివాసాలలో ఉండలేదు. అతను మసీదులలో ఉండి, పార్లమెంటుకు టాంగా లో వెళ్లేవారు. అతను మూడవ తరగతి రైల్రో ప్రయాణించేవారు.

బ్రిటీష్ పాలన నుండి పూర్తి స్వాతంత్ర్యం తరువాత, మౌలానా హస్రత్ మోహని భారత దేశం లో యూనియన్ ఆఫ్ సోవియట్ సోషలిస్ట్ రిపబ్లిక్ (యుఎస్ఎస్ఆర్) నమూనాపై సమాఖ్య ఏర్పాటు చేయాలని కోరుకున్నారు. బ్రిటిష్ పాలన నుండి స్వేచ్ఛ పొందిన తరువాత భారతదేశంలో సమాఖ్య రాజ్యాంగాన్ని చూడాలని ఆయన కోరారు. అతని ప్రతిపాదనకు ఆరు సమాఖ్యలు ఉన్నాయి: 1. తూర్పు పాకిస్తాన్; 2. పశ్చిమ పాకిస్తాన్; 3. మధ్య భారతదేశం; 4. ఆగ్నేయ భారతదేశం; 5. నైరుతి భారతదేశం; మరియు 6. హైదరాబాద్ దక్కన్.

హస్రత్ మోహాని  1925 లో కాన్పూర్ లో స్థాపించబడిన  కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా వ్యవస్థాపకులలో ఒకరు. బ్రిటీష్ వ్యతిరేక ఆలోచనలను ప్రోత్సహించినందుకు, ముఖ్యంగా ఈజిప్టులో బ్రిటిష్ విధానాలకు వ్యతిరేకంగా ఒక కథనాన్ని తన పత్రిక 'ఉర్దూ-ఎ-మువల్లా' లో ప్రచురించినందుకు కూడా అతను జైలు పాలయ్యాడు.

కవిత్వంలో అతని ఉపాధ్యాయులు తస్లీమ్ లక్నవి మరియు నసీమ్ డెహ్ల్వి. ఇతని సమకాలీన ఉర్దూ కవులు జోష్ మలీహాబాది, నాసిర్ కాజ్మి, జిగర్ మొరాదాబాది మరియు అస్గర్ గోండవి.గులాం అలీ మరియు 'గజల్ కింగ్' జగ్జిత్ సింగ్ పాడిన చాలా ప్రాచుర్యం పొందిన గజల్ “చుప్కే చుప్కే రాత్ దిన్” ఆయన రచించారు. అతను నికా (1982) చిత్రంలో కూడా కనిపించారు.

మౌలానా హస్రత్ మోహని 13 మే 1951 న భారతదేశంలోని లక్నోలో మరణించారు.

·        హస్రత్ మోహని మెమోరియల్ సొసైటీని 1951 లో మౌలానా నుస్రత్ మోహని స్థాపించారు.

·        అలాగే కరాచిలో హస్రత్ మోహాని మెమోరియల్ సొసైటీ అండ్ హాల్ ట్రస్ట్ స్థాపించారు. ప్రతి సంవత్సరం, అతని మరణ వార్షికోత్సవం సందర్భంగా, ఈ ట్రస్ట్ ఒక స్మారక సమావేశాన్ని నిర్వహిస్తాయి.

·        పాకిస్తాన్లోని సింధ్ కరాచీలోని కొరంగి టౌన్ వద్ద ఉన్న హస్రత్ మోహని కాలనీకి మౌలానా హస్రత్ మోహని పేరు పెట్టారు.

·        అలీఘర్ ముస్లిం విశ్వవిద్యాలయంలో ఒక హాస్టల్ భవనానికి అతని పేరు పెట్టారు.

·        కరాచీ లోని ముఖ్య వాణిజ్య ప్రదేశం లోని  ఒక ప్రసిద్ధ రహదారి కి అతని పేరు పేరు పెట్టబడింది.

·        జిల్లా: థానే, మహారాష్ట్ర లోనని ముబ్రా, కదర్ ప్యాలెస్‌లో మౌలానా హస్రత్ మోహని అనే వీధి ఉంది.

·        మౌలానా హస్రత్ మోహని ఆసుపత్రి కాన్పూర్ లోని చమంగంజ్ లో ఉంది.

·        కాన్పూర్‌లోని మౌలానా హస్రత్ మోహని వీధి ఉంది.

·        మౌలానా హస్రత్ మోహని గ్యాలరీ బీతూర్(Bithoor) మ్యూజియంలో ఉంది.

·        భారతదేశంలోని కోల్‌కతాలోని మెటియాబ్రూజ్‌లోని హస్రత్ మోహని మెమోరియల్ గర్ల్స్ హయ్యర్ సెకండరీ స్కూల్‌కు ఆయన పేరు పెట్టారు.

·        అలీఘర్ ముస్లిం విశ్వవిద్యాలయంలోని హాస్టల్‌కు కూడా ఆయన పేరు పెట్టారు.

పబ్లికేషన్స్:

• ఉర్దూ-ఎ-మొల్లా (పత్రిక)

• కుల్లియత్-ఎ-హస్రత్ మోహని (హస్రత్ మోహని కవితల సంకలనం) (1928 మరియు 1943 లో ప్రచురించబడింది)

• షార్-ఎ-కలాం-ఎ-గాలిబ్ (గాలిబ్ కవిత్వం యొక్క వివరణ)

• నుకాత్-ఎ-సుఖాన్ (కవిత్వం యొక్క ముఖ్యమైన అంశాలు)

• తజ్కిరా-తుల్-షువారా ( కవుల పై వ్యాసాలు )

• ముషాహిదాత్-ఎ-జిందాన్ (జైలులో పరిశీలనలు)