భారతదేశములో లక్షాలాది మందికి రైలు ప్రయాణాన్ని సౌకర్యంగా చేసిన మధు దండావతే Madhu Dandavate-Making India’s Rail Travel Comfortable for Millions

 

భారతీయ సోషలిస్ట్ ప్రముఖుడు

మహాత్మాగాంధీ స్ఫూర్తితో గోవా విముక్తి కోసం పోరాడిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మధు దండవతే జనతా ప్రభుత్వం లో కేంద్ర రైల్వే శాఖ మంత్రిగా ఉండగా  తన ఆలోచనలతో లక్షలాది మందికి రైలు ప్రయాణాన్ని మెరుగుపరిచారు

చరిత్రకారుడు రామచంద్ర గుహ ప్రకారం “గుర్తు పెట్టుకోవలసిన భారత ప్రభుత్వ మంత్రులు కొంతమంది మాత్రమే ఉన్నారు, వారిలో ఒకరు ప్రొ. మధు దండవతే ఒకరు”

మహారాష్ట్రకు చెందిన భౌతిక శాస్త్రవేత్త, స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మరియు సోషలిస్ట్ నాయకుడు అయిన ప్రొ. మధు దండవతే - 1977 మరియు 1979 మధ్య జనతా ప్రభుత్వంలో రైల్వే మంత్రిగా ఉన్నప్పుడు. రైళ్లలోని సెకండ్ క్లాస్ సెక్షన్లలో స్లీపర్ బెర్త్‌లు రిజర్వ్ చేయబడ్డాయి. ఈ చొరవ మిలియన్ల మంది సాధారణ భారతీయు రైల్ ప్రయానికుల జీవితాలపై తీవ్ర ప్రభావం చూపింది.

నేడు, భారతీయ రైల్వేలు సమాజంలోని దాదాపు అన్ని వర్గాల నుండి ప్రతిరోజూ దాదాపు 23 మిలియన్ల మంది ప్రయాణీకులను తీసుకువెళుతున్నాయి. మధు దండవతే రైల్వే మంత్రిగా ఉన్నప్పుడు  సురక్షితమైన మరియు సౌకర్యవంతమైన సీట్లతో కూడిన మొదటి రైలు 26 డిసెంబర్, 1977న ముంబై మరియు కోల్‌కతా (మరియు వెనుకకు) మధ్య గీతాంజలి ఎక్స్‌ప్రెస్ ఫ్లాగ్ ఆఫ్ చేయబడింది.. రైలులో బెంగాలీ కవి చిత్రాలను కూడా వేలాడదీశారు.

1980ల చివరినాటికి, భారతీయ రైల్వేలోని అన్ని రైళ్లు వాటి రెండవ తరగతి కంపార్ట్‌మెంట్లలో కుషన్ బెర్త్‌లను కలిగి ఉన్నాయి. భారతీయ రైల్వేల చరిత్ర ఎప్పుడైనా వ్రాయబడితే, దానిని రెండు భాగాలుగా విభజించవచ్చు, అవి 'దండవతే ముందు ' మరియు 'దండవతే తర్వాత '.

 

మధు దండావతే రైల్వే రిజర్వేషన్ల కంప్యూటరీకరణను కూడా ప్రవేశపెట్టారు. 1978-79 రైల్వే బడ్జెట్ ప్రసంగంలో మధు దండావతే నాలుగు మెట్రోపాలిటన్ నగరాల్లో ప్రయాణీకుల రిజర్వేషన్‌లను కంప్యూటరీకరించే అంశాన్ని పరిశీలిస్తున్నాను” అని అన్నారు.

మధు దండావతే 1974 సమ్మె సమయంలో దెబ్బతిన్న భారత ప్రభుత్వం మరియు రైల్వే యూనియన్ల మధ్య సంబంధాన్ని సరిదిద్దాడు.

మధు దండావతే జీవిత విశేషాలు:

మధు దండవతే 'డైలాగ్ విత్ లైఫ్' అనే పుస్తకం లో తన జీవిత విశేషాలు వివరించారు.

21 జనవరి, 1924న అహ్మద్‌నగర్‌లో జన్మించిన దండవతే ముంబైలోని రాయల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్‌లో ఫిజిక్స్‌లో MSc పూర్తి చేసి, ముంబైలోని సిద్ధార్థ కాలేజ్ ఆఫ్ ఆర్ట్స్ అండ్ సైన్సెస్‌లో ఫిజిక్స్ విభాగానికి హెడ్ గా కొనసాగారు.

1942లో క్విట్ ఇండియా ఉద్యమంలో మహాత్మా గాంధీ స్ఫూర్తితో రాజకీయాల్లోకి ప్రవేశించారు.గాంధీని మించి,కాంగ్రెస్ సోషలిస్ట్ పార్టీ యొక్క ఆదర్శాలు మరియు  దాని నాయకులు - జయప్రకాష్ నారాయణ్, రామ్ మనోహర్ లోహియా మరియు యూసుఫ్ మెహెరల్లీ నుండి మధు దండావతే లోతైన ప్రేరణ పొందాడు  మరియు మధు దండావతే రాజకీయాలను రూపొందించడంలో వారు కీలక పాత్ర పోషించారు. స్వాతంత్ర్యం తరువాత, ఈ సోషలిస్ట్ నాయకులు కాంగ్రెస్ పార్టీని విడిచిపెట్టారు. ఈ విషయంలో మధు దండావతే వారి మార్గాన్ని అనుసరించారు.

గోవా పోర్చుగీస్ వలస పాలన బారి నుండి విముక్తి పొందినప్పటికీ, 19 డిసెంబర్ 1961 (భారత సైన్యం సైనిక చర్య తర్వాత) మాత్రమే భారత యూనియన్‌లో చేరినప్పటికీ, చాలా మంది నాయకులు - దండవతే వంటి వారితో సహా చర్య తీసుకునేలా భారత ప్రభుత్వంపై ఒత్తిడి తెచ్చేందుకు అహింసాత్మక నిరసనలతో కూడిన సత్యాగ్రహ చర్యలను నిర్వహించారు..

ముంబైలోని గోవా విమోచన్ సహాయక్ సమితి (గోవా లిబరేషన్ ఎయిడ్ కమిటీ) కార్యదర్శిగా, మధు దండావతే 93 మంది వ్యక్తుల సత్యాగ్రహ  బృందానికి నాయకత్వం వహించి నెటార్డా (గోవా సరిహద్దులోని ఒక చిన్న గ్రామం) వద్ద సత్యాగ్రహం ప్రారంభించాడు.

మధు దండావతే నాయకత్వం వహించిన సత్యాగ్రహుల బృంద౦ పై  పోర్చుగీస్ పోలీసులు తీవ్ర దమన నీతి ప్రయోగించారు. పోర్చుగీస్ పోలీసుల చేతిలో  మధు దండావతే తీవ్రంగా గాయపడినారు.

మధు దండావతే సత్యాగ్రహ చర్య “గోవాను విముక్తి చేయడానికి సైనిక చర్యకు దారితీసిన భారత ప్రభుత్వంపై ఒత్తిడి తెచ్చే వాతావరణాన్ని సృష్టించింది. 1955లో మధు దండావతే సత్యాగ్రహం గోవాలో పోర్చుగీసు పాలనకు వ్యతిరేకంగా ప్రతిఘటన స్ఫూర్తిని సృష్టించింది.

అనేక మంది సోషలిస్ట్ సహచరుల వలె, దండవతే ఇందిరా గాంధీ పరిపాలన యొక్క ఎమర్జెన్సీ ప్రకటన(1975 నుండి 1977 వరకు) ను సవాలు చేశాడు - ఫలితంగా అనేక జైలు శిక్షలు అనుభవించారు.

తన సహోద్యోగి మరియు సోషలిస్ట్ నాయకుడు మృణాల్ గోర్‌తో అమానవీయమైన ప్రవర్తించిన తీరును మధు దండవతే ఎమర్జెన్సీ సమయంలో అప్పటి ప్రధాని ఇందిరా గాంధీకి జనవరి 14, 1976 నాటి లేఖలో ప్రస్తావించారు.

ఎమర్జెన్సీ సమయంలో జైలు శిక్ష అనుభవించిన దండవతే  దంపతులు(మధు దండావతే- ప్రమీలా దండావతే) తాము పరస్పరం రాసుకొన్న  లేఖల పరంపరకు ప్రసిద్ధి చెందినారు.

ప్రభుత్వం 26 జూన్, 1975న దండవతేను మరియు తరువాత 17 జూలై, 1975న ప్రమీలను అరెస్టు చేసింది.

 దండావతే దంపతులు దాదాపు 200 లేఖలను మార్పిడి చేసుకున్నారు. వారు తమ లేఖలలో సంగీతం, కవిత్వం, పుస్తకాలు, తత్వశాస్త్రం మరియు రాజకీయాల గురించి నిరంకుశ పాలనకు వ్యతిరేకంగా ప్రతిఘటన గురించి చర్చించారు.

మధు దండవతే మహారాష్ట్రలోని రాజాపూర్ నియోజకవర్గం నుండి ఐదుసార్లు పార్లమెంటు సభ్యుడిగా, VP సింగ్ ప్రభుత్వంలో (1989-90) ఆర్థిక మంత్రిగా మరియు 1990లో మళ్లీ 1996 నుండి 1998 వరకు పూర్వ ప్రణాళికా సంఘం డిప్యూటీ ఛైర్మన్‌గా పనిచేశారు. 1991లో కాంగ్రెస్ అభ్యర్థి చేతిలో ఓడిపోవడంతో మధు దండవతే పార్లమెంటరీ జీవితం ముగిసింది, ఆ తర్వాత మధు దండవతే నెమ్మదిగా జాతీయ రాజకీయాలకు దూరమయ్యాడు.

ముగింపు:

సుదీర్ఘ కాలం పాటు క్యాన్సర్‌తో పోరాడిన తర్వాత, మధు దండవతే 12 నవంబర్, 2005న ముంబైలో 81 ఏళ్ల వయసులో కన్నుమూశారు. మధు దండవతే కోరిక మేరకు, మధు దండవతే శరీరం బొంబాయి నగరంలోని JJ ఆసుపత్రికి దానం చేయబడింది.

భారతదేశం యొక్క స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడటం నుండి పోర్చుగీసు నుండి గోవా విముక్తి వరకు మరియు కేంద్ర మంత్రిగా మరియు పార్లమెంటేరియన్‌గా లక్షలాది మంది జీవితాలను ప్రభావితం చేసిన దండవతే మనలోని ఉత్తమ వ్యక్తులకు ప్రాతినిధ్యం వహించారు.